Odszkodowania

Adwokat Piotr Majewski oraz adwokat Sebastian Głogowski z kancelarii adwokackiej w Łodzi reprezentują pokrzywdzonych w sprawach o odszkodowania. Zakres prowadzonych spraw jest szeroki i obejmuje wszelkie sytuacje, z  których wynika obowiązek odszkodowania. W szczególności występują przeciwko ubezpieczycielom, którzy odmawiają wypłaty bądź zaniżają wartość odszkodowania. 

Odszkodowania - trzy źródła odpowiedzialności

Obowiązek naprawienia szkody może wynikać z 3 źródeł, jakimi są czyn niedozwolony (delikt, reżim ex delicto), niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania oraz umowa.

Czyn niedozwolony jako reżim odpowiedzialności przy naprawieniu szkody został usankcjonowany w art. 415 KC, który brzmi: „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia”. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ma charakter samoistny i pierwotny, mianowicie sam fakt wyrządzenia szkody w okolicznościach wskazanych w ustawie rodzi obowiązek jej naprawienia oraz między stronami nie istnieje więź przed wyrządzeniem tej szkody (przykładem jest pogryzienie X przez obcego psa Y, zatem Y obowiązany jest naprawić szkodę powstałą w wyniku tego wydarzenia).

Drugim źródłem powyżej scharakteryzowanej odpowiedzialności jest niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania – odpowiedzialność za szkodę, jakiej doznał wierzyciel wskutek tych zachowań. Przy odpowiedzialności w reżimie ex contractu charakterystyczne jest to, że zobowiązanie istnieje przed powstaniem obowiązku naprawienia szkody; między stronami już istnieje jakaś więź – tutaj obowiązek naprawienia szkody jest obowiązkiem wtórnym. Według art. 471 KC, dłużnik ma obowiązek naprawienia szkody powstałej w sposób powyżej opisany, chyba że zachowanie, jakim jest niewykonanie zobowiązania lub jego nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. W razie braku odmiennych przepisów/postanowień, dłużnik ponosi także odpowiedzialność za niezachowanie należytej staranności (art. 472 KC).

Trzecim źródłem odpowiedzialności odszkodowawczej jest umowa – tutaj mamy do czynienia z odpowiedzialnością gwarancyjno – repartycyjną, co oznacza przede wszystkim sprawy związane z prawem ubezpieczeń; to zakład ubezpieczeniowy zobowiązuje się do wypłaty odszkodowania w razie zajścia określonego zdarzenia, z którym związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza. Ten obowiązek ma również charakter pierwotny.

Zatem, przesłanki ogólne odpowiedzialności odszkodowawczej to: zdarzenie, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody, sama szkoda oraz związek przyczynowy między zdarzeniem a skutkiem.

Warto jeszcze wskazać reguły, które uzasadniają powód, dla którego na danej osobie spoczywa ciężar naprawienia szkody. Pierwsza z nich to zasada winy zawarta w art. 415 KC, według której dany podmiot ponosi odpowiedzialność za zawiniony czyn własny. Drugą jest zasada ryzyka, według której przyczyną obowiązku naprawienia szkody jest uznanie przez ustawodawcę, że dana osoba poniesie odpowiedzialność ze względu na rodzaj działalności, którą prowadzi i ryzyko z nią związane. Jest to zatem odpowiedzialność obiektywna. W art. 435 KC uregulowano, że prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo/zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie/mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa, chyba że szkoda ta nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Natomiast zasada słuszności ma charakter subsydiarny w stosunku do wyżej wymienionych zasad – pojawia się, gdy nie zachodzą ani odpowiedzialność na zasadzie winy ani ryzyka, ale ma miejsce poważna szkoda. Wówczas za obowiązkiem naprawienia szkody mogą przemawiać względy słuszności i ZWS. Aby możliwe było wyegzekwowanie odpowiedzialności według tych reguł, musi istnieć klauzula słuszności, która daje sądowi taką możliwość. Ostatnią z reguł jest zasada bezprawności odnosząca się do odpowiedzialność władzy publicznej, bowiem według art. 77 Konstytucji, każdy ma prawo do odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Obowiązek odszkodowawczy pełni zatem funkcję kompensacyjną (wyrównanie szkody), prewencyjno-wychowawczą (podmioty prawa mają być ostrożniejsze w swoich poczynaniach), represyjną (zagrożenie karą umowną  - można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania/nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy) oraz repartycyjną (zakłady ubezpieczeń – rozłożenie odpowiedzialności na określone podmioty, np. na kierowców pojazdów mechanicznych).

Pojęcia szkody nie zdefiniowano w Kodeksie cywilnym, ale istnieje definicja doktrynalna, według której szkodą jest uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, poniesiony wbrew woli poszkodowanego.Za szkodę uważane jest także naruszenie stanów faktycznych. Szkodę można sklasyfikować według dwóch podstawowych kryteriów, jakimi są to, w jaki sposób można tę szkodę wyrazić oraz to, w czym została wyrządzona. Szkoda na osobie godzi w dobra osobiste poszkodowanego, a szkoda na mieniu godzi w mienie. Szkodę majątkową da się wyrazić w pieniądzu, jest ona „przeliczalna”, natomiast ze szkodą niemajątkową jest już trudniej. Pojęcie szkody niemajątkowej jest tożsame z pojęciem krzywdy polegającej na odczuciu bólu, cierpienia i innych abstrakcyjnych i trudnych do jednoznacznego zdefiniowania emocji. Tutaj naprawienie szkody dokonuje się w postaci zadośćuczynienia, które jest po prostu przeliczeniem w/w emocji na pieniądze. Szkoda majątkowa jest naprawialna zawsze, a niemajątkowa wówczas, gdy zostanie tak wskazane w ustawie. Według art. 361 KC, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W tych granicach (w braku odmiennego przepisu/postanowienia) naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. Zatem chodzi o odszkodowanie w ramach damnum emergens (rzeczywiście poniesione straty) i lucrum cessans (nieuzyskane, lecz realne korzyści), czyli zasadą jest pełne odszkodowanie. Poszkodowany powinien odstać tyle, aby móc odtworzyć sytuację, w której wcześniej się znajdował. Przy ustalaniu wysokości szkody należy uwzględnić rodzaj ceny i mogą tu wystąpić 3 możliwości. Po pierwsze – pretium commune, czyli cena rynkowa, dla każdego. Po drugie – pretium singulare, czyli wartość szczególna, jaką rzecz miała w majątku poszkodowanego oraz po trzecie pretium affectionis, czyli wartość sentymentalna dla poszkodowanego. Uwzględnienie trzeciej zasady jest dopuszczalne, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Wysokość ceny ustala się według chwili wyrządzenia szkody lub chwili orzekania o obowiązku jej naprawienia. Zasada pełnego odszkodowania może być jednak ograniczona, a wynika to z: woli stron (uwaga na art. 473, w którym zastrzeżono nieważność postanowienia zwalniającego dłużnika całkowicie z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie); ustawy (np. przy umowie przewozu odszkodowanie nie może być wyższe od ceny rynkowej rzeczy) oraz z konieczności prawnej, czyli jeżeli ma miejsce przyczynienie się poszkodowanego do powstania/zwiększenia szkody lub potrącenie zysku ze szkodą (compensatio lucri cum damno).

Związek przyczynowy należy oceniać obiektywnie – sąd uwzględnia jedynie okoliczności znane ex ante, czyli przed wystąpieniem szkody. Następstwa normalne to takie, które są typowe dla danego zachowania, powtarzające się, zwykłe. Bada się zdolność danego zdarzenia do wywołania określonego następstwa – następstwo normalne to takie, którego prawdopodobieństwo wystąpienia zwiększa się każdorazowo wraz z wystąpieniem przyczyny danego rodzaju. Ciężar dowiedzenia związku przyczynowego spoczywa na powodzie. Według art. 362 KC, jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania/zwiększenia szkody – następuje zmniejszenie obowiązku odszkodowawczego stosownie do okoliczności, szczególnie adekwatnie do stopnia winy stron. W razie uszkodzenia ciała/wywołania rozstroju zdrowia szkoda obejmuje wszystkie wynikłe z tego koszty, a poszkodowany może żądać wyłożenia z góry sumy pieniędzy potrzebnej na pokrycie leczenia lub przygotowania do innego zawodu, jeżeli poszkodowany stał się inwalidą. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie/częściowo zdolność do wykonywania pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego renty (może być tymczasowa, jeżeli nie da się ustalić szkody w chwili wydania wyroku). Naprawienie szkody powinno nastąpić według woli poszkodowanego – przez restitutio in integrum lub zapłatę odszkodowania. Jeśli przywrócenie do stanu poprzedniego jest utrudnione, wówczas należy zapłacić odszkodowanie według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba ze z okoliczności wynika co innego.