Formy czynności prawnych

FORMY CZYNNOŚCI PRAWNYCH

W polskim prawie cywilnym przyjmuję się, że jeżeli ustawa albo wola stron nie stanowi inaczej, czynność prawna może być wykonanna w formie dowolnej, np. w formie ustnej lub pisemnej. W codziennym obrocie zdecydowania większośc umów zostaje zawartych w sposób dorozumiany, bez zachowania żadnej szczególnej formy. Przykładem taki umów są np. umowy sprzedaży, jaki kilkukrotnie w ciągu dnia zawiera każdy z nas, kupując np. bułkę w sklepie czy paliwo na stacji benzynowej.

 

Jednak są wyjątki wynikające z przepisów ustawy lub woli stron, gdy potrzebne będzie zachowanie formy szczególnej. W praktyce adwokat lub radca prawny, który zajmuje się sprawami cywilnymi często spotyka się ze sprawami, które są związane z niezachowaniem przewidzianej prawm fotmy.

Formy szczególne czynności prawnych

Formy szczególne czynności prawnych zostały ustanowione do spełniania określonych funkcji. Służą m.in. zagwarantowaniu, że czynność prawna została dokonana, zapewniają ochronę działającego podmiotu, zabezpieczają dowody.

Ze względu na sposób sporządzenia wyróżniamy następujące typy form czynności prawnych:

1. Forma dokumentowa
2. Zwykła forma pisemna forma pisemna z poświadczeniem daty
3. Forma pisemna z poświadczeniem podpisu
4. Akt notarialny
5. Forma elektroniczna

Forma dokumentowa - zgodnie z art. 77²: Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.

Zgodnie z ustawową definicją dokument to nośnik informacji, który umożliwia zapoznanie się z jej treścią. Może to być zatem zapisana kartka papieru, jak również nagranie audio lub wideo.

Zwykła forma pisemna – elementem koniecznym do zachowania tej formy jest sporządzenie dokumentu, który obejmuje treść oświadczenia woli oraz złożenie własnoręcznego podpisu.

Treść oświadczenia woli należy wyrazić za pomocą znaków pisanych. Podpis umieszcza się pod tekstem oświadczenia woli.

W przypadku osób, które nie mogą pisać podpis może zostać złożony za pomocą złożenia tuszowego odcisku palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis albo zamiast składającego podpis podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa.

Forma pisemna z datą pewną – polega na stwierdzeniu, że czynność została dokonana w określonym czasie.

a)       Urzędowe poświadczenie daty, dokonane przez notariusza

b)      Stwierdzenie dokonania czynności w dokumencie urzędowym

c)       Umieszczenie na obejmującym treść czynności prawnej dokumencie wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego albo notariusza – od daty wzmianki

d)      Opatrzenie dokumentu w postaci elektronicznej kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu – od daty oparzenia tym znacznikiem

e)       Śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie – data złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby

Forma pisemna z poświadczeniem podpisu – polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu

Dzięki tej formie maleje ryzyko, że osoba która złożyła na dokumencie swój podpis, zaprzeczy jego autentyczności.

Akt notarialny – forma ta polega na tym, że notariusz spisuje treść podanych mu do wiadomości oświadczeń woli, odczytuje stronom sporządzony dokument i wraz nimi go podpisuje.

Forma elektroniczna – oświadczenie woli może zostać złożone również w formie elektronicznej. Skutki czynności prawnych dokonanych w formie elektronicznej występują, gdy da się ustalić kto złożył oświadczenie woli w takiej postaci.

Do złożenia oświadczenia woli w takiej formie konieczne jest złożenia kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej

W przypadku niedochowania przewidzianej formy mogą wystąpić określone konsekwencje prawne.

1. Forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

W przypadku niedochowania tej formy czynność prawna jest bezwzględnie nieważna – nie wywołuje skutków prawnych.

2. Forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum)

Niedochowanie tej formy nie spowoduje nieważności czynności prawnej. Może się jedynie wiązać z niewystąpieniem niektórych konsekwencji prawnych, które wystąpiłyby gdyby została dochowana należyta forma.

3. Forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem)

Konsekwencje niedochowania tej formy przejawiają się w tym, że w przypadku sporu dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na  fakt  dokonania  czynności może zostać niedopuszczony.

Wyjątkami od tej zasady są następujące sytuacje:

- jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę

- jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą

- jeżeli fakt jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu

- jeżeli forma jest zastrzeżona dla oświadczenia woli jednej strony, druga strona może wnioskować o dopuszczenie dowodu z przesłuchania

- darczyńca /obdarowany może żądać przesłuchania co do faktu odwołania darowizny
-stosunki w których po obu stronach występują przedsiębiorcy.

Forma ad intabulationem

Jest to forma ustanowiona dla celów rejestracyjnych. W razie jej niezachowania nie będzie możliwy wpis do rejestru świadczący o dokonaniu danej czynności

 

Podsumowując, podczas dokonywania czynności prawnych trzeba mieć na względzie dwie kwestie:

1. Jaką formę czynności prawnej przewiduje ustawodawca;
2. Pod jakim rygorem została ona przewidziana.

W razie wątpliwości w jakiej formie powinna zostać zawarta umowa lub dokonana inna czynność prawna, zawsze warto skorzystać z porady adwokata lub radcy prawnego, zwłaszcza takiego, który specjalizuje się w sprawach cywilnych.

Joanna Jerzmanowska

Autorka jest studentką prawa na Uniwersytecie Łódzkimi. Praktykantka w kancelarii adwokata Sebastiana Głogowskiego oraz adwokata Piotra Majewskiego w Łodzi.